بدا چیست؟

متأسّفانه موضوع «بدا» از موضوعاتی است که دستاویز عجیبی برای بعضی از مخالفان شیعه و حتّی بعضی از دشمنان اسلام شده است؛ آنها بدون این که کوچکترین تحقیقی درباره این مطلب در کتاب‌های بزرگان شیعه و دانشمندان «عقاید و مذاهب» اسلام بکنند، تنها به همین یک کلمه چسبیده و قلمفرسایی و تفسیرهایی که کمترین ارتباط به عقاید شیعه ندارد، برای آن کرده‌اند و مطالب موهوم و بی‌اساس به ما نسبت داده‌اند.
این‌گونه تفسیرهای نابجا مسلّماً کار یک دانشمند و محقّق (حتّی از مخالفین) نیست، کار افراد متعصّب و لجوجی است که همیشه دنبال بهانه و دستاویزی می‌گردند که اغراض خود را در سایه آن انجام دهند؛ همواره به فکر این هستند که از طرف مقابل کلمه‌ای بشنوند که بتوانند برای آن تفسیرهای نامناسب و گمراه کننده‌ای بنمایند و روی آن تبلیغات مسموم و زهرآگین کنند و به اصطلاح جنگ اعصاب روی آن راه بیندازند؛ لفظ «بدا» از جلمه این الفاظ است.در هر حال برای روشن شدن حقیقت معنای کلمه «بدا» از نظر عقاید شیعه، کافی است به بیان ساده و مختصری که ذیلًا گفته می‌شود، توجّه فرمایید:(1) اصولًا کلمه «بدا» در لغت عربی به معنای آشکار شدن است. قرآن مجید درباره ظالمان و ستمگران می‌گوید: «وَ بَدا لَهُمْ سَیِّئاتُ ما عَمِلُوا؛ در آن روز اعمال بدی را که انجام داده‌اند برای آنها آشکار می‌شود (و نتیجه کردار سوء خود را می‌بینند)».(2) در عبارت عربی گاهی گفته می‌شود: بدا من فلان کلام فصیح یعنی از فلان شخص کلام فصیحی صادر شد و گاهی به جای کلمه «مِن»، «لام» گذارده می‌شود و می‌گویند:
بدالفلان کلام فصیح و معنای آن عیناً همان معنای جمله اوّل است، یعنی سخن فصیحی از او آشکار شد.
اکنون که معنای جمله «بدالفلان» و امثال آن را دانستیم، برگردیم به اصل مطلب:
بسیار می‌شود که مقدّمات کاری در نظر ما از هر جهت مهیّاست، ولی پیشامدهای غیر منتظره‌ای رخ می‌دهد و آن وضع به هم می‌خورد و آن کار انجام نمی‌شود در این‌جا گفته می‌شود: خدا نخواست چنین مطلبی انجام یابد، و ممکن است در همین جا کلمه «بدا» به کار برده شود و گفته شود: «بداللَّه انّه لا یرید هذا» یعنی از خداوند آشکار شد که نمی‌خواهد این کار انجام شود. بنابر این مقصود این نیست که برای خدا آشکار شد، تا مستلزم جهل به تقدیر دوّم باشدبلکه مقصود این است که از خدا برای ما آشکار گشت.
بدیهی است این مطلب اشکالی ندارد و موضوعی است که در طول زندگی هرکس بارها واقع می‌شود که اموری برخلاف آنچه انتظار می‌رفت رخ می‌دهد، این همان «حقیقت بدا» است.
حال ببینیم چگونه این موضوع با عقاید مذهبی ما آمیخته شده و رابطه پیدا کرده است؟
ما معتقدیم (و آیات قرآن مجید و اخبار هم گواهی می‌دهد) که بسیار می‌شود مقدّمات بلا و ناراحتی‌هایی فراهم می‌گردد و شاید انتظار آن هم می‌رود، امّا مردم به سوی خدا می‌روند، دعا می‌کنند و دست از کارهای ناروا می‌کشند، نسبت به یکدیگر خوبی می‌کنند و کارهای نیک انجام می‌دهند و خداوند به برکت این اعمال، بلا و بدبختی و ناراحتی را بر می‌گرداند، این یکی از موارد بدا است.
گاهی هم بعکس، مقدّمات خوشبختی و نعمت فراهم شده و مردم کارهایی انجام می‌دهند که ورق بر می‌گردد، این برگشت ورق همان بداست.
بسیار می‌شود که سرنوشت انسان، بر اثر اعمال خوب و بد او تغییر می‌یابد و این یکی از افتخارات ماست که سرنوشت خود را مربوط به اعمال خویش می‌دانیم.
ممکن است گفته شود این‌که در این موارد گفته می‌شود برای خدا «بدا» رخ داد، نظر به ظاهر کار و از دیدگاه فکر ما و محاسبات ماست، زیرا انسان روی محدودیّتی که دارد، تصوّر می‌کند که فلان حادثه قطعاً رخ خواهد داد، یا حتماً جامه عمل نخواهد پوشید، وقتی خلاف آن را مشاهده کرد و دید که محاسبات او اشتباه بوده است، روی مقیاس فکر خود می‌گوید: برای خدا «بدا» رخ داده در صورتی که آنچه شایسته مقام اوست «بدا» نیست بلکه «ابدا» است؛ یعنی چیزی را که از نظر ما مخفی بود، آشکار ساخت.
خلاصه، وقوع حوادث غیر مترقّبه و برخلاف شرایط در نظر ما «بدا»است، یعنی چیزی که پنهان بود، برای ما آشکار گشت؛ ولی درباره خدا «ابدا» یعنی اظهار است و چیزی را که مخفی کرده بود، آشکار می‌سازد و این که درباره خدا گاهی به جای «ابدا» به کار می‌رود، روی یک نوع مقایسه است که گفته شد.
امّا در مورد اسماعیل فرزند امام صادق علیه السلام جریان چنین بوده است که حضرت می‌فرماید: «چنین مقدّر بود که فرزندم اسماعیل به قتل برسد، من دعا کردم و از خدا خواستم شرّ دشمنان را از او برگرداند، خداوند دعای مرا اجابت کرد و فرزندم به قتل نرسید، بداللَّه فی اسماعیل» این مضمون حدیثی است که در بسیاری از کتب شیعه نقل شده و معنای آن با در نظر گرفتن بیانات گذشته، بسیار روشن است که نه مربوط به مسأله امامت اسماعیل بوده و نه پشیمان شدن خداوند!
ولی همان‌طور که گفتیم افراد متعصّب و لجوجی که سعی دارند از هر جریانی سوء استفاده و سمپاشی کنند کلمه «بدا» را دستاویز کرده و گفته‌اند: «شیعه عقیده دارد که خداوند گاهی از کار خود پشیمان می‌شوید و تجدید نظر می‌کند همان‌طور که بنا بود اسماعیل فرزند برومند امام صادق علیه السلام به امامت برسد و بعد پشیمان گردید!»-/ در حالی که از نظر تمام دانشمندان شیعه هرکس چنین عقیده‌ای داشته باشد، کافر است.
این نسبت ناروا کجا و عقیده شیعه کجا! معلوم نیست چرا این گونه افراد حتّی حاضر نیستند یکی از کتاب‌های بزرگان و محقّقان شیعه را مطالعه کنند و حقیقت را دریابند و بدانند اوّلًا: «بدا» یعنی چه و ثانیاً: داستان حضرت اسماعیل چه بوده است!
ما امیدواریم ابرهای تاریک بدبینی و تعصّب از افق آسمان اسلام کنار برود؛ سمپاشی‌هایی که مایه تفرقه و پراکندگی صفوف مسلمانان است و به وسیله افراد بی‌اطّلاع و معصّب می‌شود، خاتمه پیدا کند.

1- این بیان عصاره گفتار محقّقان و بزرگان و دانشمندان شیعه در این بحث است، مخصوصاً علّامه بزرگوار، متکلّم و فقیه نامی شیخ مفید در کتاب« اوائل المقالات»، و شرح رساله« اعتقادات صدوق» به عنوان بیان عقیده علمای شیعه بیاناتی دارد که هرگونه ابهامی را در این زمینه بر طرف می‌سازد.

2- سوره زمر، آیه 48.

نظرات شما عزیزان: